Tên di sản : Địa điểm đền thờ Đào Cam Mộc
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 318/QĐ – UBND
Giới thiệu
Đền thờ đào Cam Mộc ở Nam Thạch, Yên Trung toạ lạc trên một thân đất cao rộng trên một héc ta. Đền quay mặt về hướng Tây – Nam bao gồm một nhà Tiền đường 5 gian và một nhà Hậu cung 3 gian.
Phía trước Tiền đường là một sân gạch khá rộng. Ngoài cùng là cổng Nghinh môn một tầng mái, xây gạch, lợp ngói giống cổng làng.
Nhà tiền đường được làm theo kiểu chồng rường kẻ bẩy, mái cong. Diện tích rộng như một ngôi đình. Cột gỗ một người ôm không xuể. Ở các bộ vì, cốn, có rất nhiều mảng chạm khắc rồng, phượng, hoa lá rất tinh xảo. Ở giữa Tiền đường phía trong cùng đặt một hương án hội đồng. Phía trước hai bên là hai hàng bát biểu, tiếp đến là hai hàng ngựa, hạc và ông phổng xếp kề bên.
Nhà Hậu cung (chính tẩm) gồm 3 gian cấu trúc theo chiều dọc kiểu chuôi Và, cách một sân nhỏ mới đến nhà tiền đường.
Ở phía trước hai bên Tiền đường là hai nhà dải vũ, trong khu vực xung quanh đều có nhiều cây cổ thụ như cáo, đa, đại toả bóng mát và tạo ra vẻ nên thơ cho khu đền.
Hiện tại, tất cả chỉ còn trong nỗi nhớ và kỉ niệm vì đền đã bị phá dỡ để làm trường học từ năm 1959. Trên nền xưa, đất cũ, nhân dân đã cải tạo thành đất để trồng ngô, nhưng dấu tích nền móng và gạch, đá, ngói thì vẫn còn rất nhiều. Đó đều là những hiện vật thời Lý – Trần.
Từ ngày di tích lịch sử văn hoá được phục hưng. Năm 2000, nhân dân thôn Nam Thạch đã xây dựng một ngôi đền nhỏ 3 gian và 1 Hậu cung bên cạnh nhà văn hoá thôn để lấy nơi hương khói thờ phụng Đào Cam Mộc. Trên mái ngói hôm nay vẫn còn thấy nhiều viên ngói mũi hài cổ do dân nhặt nhạnh từ ngoài trường học mang về lợp. Rất nhiều viên gạch vuông, gạch hình chữ nhật với kích thước lớn được tập trung về đây. Đó đều là những viên sạch và ngói thời Lý Trần. Ngoài ra còn có các chân tảng đá, chân cắm tàn, lộng cờ quạt và những phiến đa phẳng cỡ lớn khác nhau...Tuy đã có đền mới nhưng chính quyền và nhân dân địa phương vẫn có nguyện vọng tha thiết được Nhà nước công nhận địa điểm di tích đền xưa để địa phương có điều kiện pháp lý xây dựng phục hồi lại như quy mô xưa. Và đó cũng là biểu hiện sự tôn kính đối với Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc - đệ nhất công thần triều Lý.
Các hiện vật trong di tích.
Di tích đền thờ Đào Cam Mộc vẫn còn rất nhiều hiện vật như:
Hàng trăm viên gạch cổ hình chữ nhật cỡ lớn
Hàng trăm viên gạch cổ hình vuông cỡ lớn
Hàng trăm viên ngói cổ mũi hài
5 chân đá tảng
Hai đế cắm tàn lộng
Hai phiến đá hình chữ nhật dài trên 1m và rộng 6,7cm
1 ống đựng sắc phong cỡ lớn hiếm thấy
Một số mâm bồng bằng gỗ...
Các hiện vật mới ở đền gồm hương án, bát hương và nhiều đồ thờ khác tuy đã sắm sửa đầy đủ nhưng vẫn còn đơn giản.
Hiện tại, xã Yên Trung nói chung và thôn Nam Thạch nói riêng vẫn tiếp tục phát động nhân dân tìm kiếm các hiện vật cũ của đền thờ xưa để tập trung phục vụ việc phục hồi sắp tới.